İş Programı Nedir?
İş programını genel bir ifade ile işin sözleşmede belirtilen süre içerisinde tamamlanabilmesi için imalatların ne zaman yapılacağını gösteren ve yüklenici firma tarafından yapılması gereken bir çizelge, tablo olarak tanımlayabiliriz.
Sözleşmenin ana unsurlarından biri olan iş programı, işin sözleşmede belirtilen süre içerisinde tamamlanabilmesi için yapılacak işlerin aşamalı olarak planlandığı işe ilişkin parasal ve fiziki ilerlemenin takip edildiği tablodur. İş programı ile yüklenici günlük/aylık ne kadar iş yapacağını idarede bu iş karşılığında ne kadarlık hakediş ödeyeceğini karşılıklı olarak anlaşma altına almış olur.
İş programı, Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 4.üncü maddesinde “Yüklenicinin, işin süresi ve varsa iş kısımlarına ait bitirme tarihleri ile yıllık ödeme miktarlarını da dikkate alarak, yapım işine ait iş kalemlerini/gruplarını, imalatların niteliğini, teknik özelliğini ve yapım sürelerini esas alarak aylık imalatı ve iş miktarlarını, ihzarat ödemesi öngörülen işlerde ihzaratı, yıllık ödenek dilimlerini ve bunların aylara dağılımını ayrıntılı olarak gösterdiği programdır.” şeklinde tanımlanmıştır.
İşe ait yıllık ödenek tutarı idare tarafından belirlenir ve yüklenici firmada bu ödenek tutarına göre gün bazında yapılacak imalat miktarlarını ve günlük harcama tutarını belirler. Yapılması gereken işlerin planlanması ve takibi ile aylık olarak ödenecek hakediş tutarın belirlenmesi oluşturulan bu iş programı üzerinden gerçekleştirilir. İdare işin yürütülmesi aşamasında denetimi de iş programı üzerinden gerçekleştirilmiş olur.
İş programının etki ettiği önemli bir unsurda fiyat farkı hesabıdır. Yükleniciye ödenecek fiyat farkı imalatın, iş programına uygunluğuna göre hesaplanır. Yüklenicinin iş programında öngörülen aylık iş tutarının gerisinde kaldığı durumlarda, sonraki ayda yapılacak işler için fiyat farkı hesabı, eksik gerçekleşen iş miktarı tamamlanıncaya kadar, uygulama ayı ile ödenek ayı endeksi kıyaslanarak düşük olan endeks üzerinden hesaplanır.
İş Programı Ne Zaman ve Nasıl Düzenlenmeli?
Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 17. Maddesi ve Tip Sözleşmenin 12.inci maddesine göre yüklenicinin, yer teslimi yapıldığı tarihten itibaren 15 gün içinde iş programını düzenleyerek idareye sunması gerekir.
Yapım işlerine ait Tip Sözleşmenin 12.nci maddesine göre yüklenici, iş programını yer tesliminin yapıldığı tarihten itibaren on beş gün içinde, sözleşme bedeli üzerinden imalatların niteliği, teknik özelliği ve yapım süreleri de göz önünde bulundurulmak suretiyle, gün bazında yapılması gereken iş tutarlarını hesaplayarak, ödeneklerin yıllara göre dağılım esasları ile varsa işin kısımları ile bitirme tarihlerini de dikkate alarak İdarece verilen örneklere uygun olarak hazırlar.
İş programı temelde gün bazında yapılması gereken işin belirlenmesine dayanmaktadır. 08.08.2019 tarihli mevzuat düzenlemesi ile gün bazında işin belirlenmesine yönelik önemli yapısal düzenleme getirilmiştir. Düzenleme öncesinde gün bazında yapılacak iş sözleşme bedelinin işin süresine bölünmesi ile bulunurken yeni düzenleme ile gün bazında yapılması gereken iş tutarının belirlenmesinde imalatların niteliği, teknik özelliği ve yapım süreleri esas alınarak tespit edilmesi gerektiği getirilmiştir.
Yapılan bu düzenleme ile yüklenicinin, işin niteliğine uygun gerçekçi iş programı hazırlanması amaçlanmıştır. İşin doğası gereği ekonomik olarak maliyeti yüksek olan imalatların yapım süreleri kısa olabileceği gibi (makine ağırlıklı teknolojik işler vb.) işçiliği çok olan işler ise uzun zamana ihtiyaç duymakta ve maliyeti de düşük olmaktadır. Bu durum gün bazında ödenek dağılımlarının eşit olmamasını doğurmaktadır.
İş programı hazırlanırken aşağıdaki unsurlar dikkate alınmalıdır;
- Sözleşmedeki ödeme şartları ve ödeneklerin yıllara göre dağılımı
- İmalatların niteliği, teknik özelliği ve yapım süreleri. İmalat yapım sürelerinin tahmini, işin süresel hedeflerini direkt etkilediğinden, bu çalışma imalat miktarları da dikkate alınarak titizlikle yapılmalı
- İş programı, sadece yüklenici için değil, işveren için de bağlayıcı bir unsurdur, işin seyrini etkileyebilecek sözleşme hususları, idare yükümlülükleri dikkate alınmalıdır
- Kaynak kapasitelerinin belirlenmesinde, iş yerinin coğrafi ve iklim özellikleri dikkate alınmalı
- Tatil günleri ve çalışılmayacak günler iş programında tanımlanmalı
- İş programının büro çalışmaları ile ilgili bölümlerinde iklim şartları dikkate alınmaz
- İdare, iş programının, çubuk diyagram yerine, paket yazılım iş programı veya işin özelliğine göre hazırlanmış bilgisayar destekli iş programı kullanılarak düzenlenmesini isteyebilir
- İmalat bileşenlerinin (malzeme, makine vb..) lojistik ve tedarik planlaması
İş programı hazırlanırken resmî tatil günleri ile sözleşmesinde belirtilmiş ise iklim şartlarından dolayı çalışmaya elverişli olmayan dönemler (Fen noktasında çalışılmayan günler) dışındaki bütün günlerin çalışarak geçirileceği göz önünde tutulmalı. Ancak, işin bitimi çalışmaya elverişli olmayan döneme rastlar ise idare yükleniciden, teknik şartları yerine getirerek işi tamamlaması için bu devre içinde çalışmasını isteyebilir.
08.08.2019 Tarihli mevzuat değişikliği ile yapılan diğer bir önemli düzenlemede iş programının zamanında teslim edilmemesi durumunda ceza kesilmesidir. İdareler, yüklenicinin iş programını hazırlamaması durumunda 31.12.2002 tarihli fiyat farkı kararnamesinin (eski fiyat farkı kararnamesi) “Madde 8. Yüklenicinin iş programını hazırlayarak idareye onaylattırmadığı durumlarda, iş programı idarece tek taraflı olarak yapılır ve onaylanır. Yüklenici, bu şekilde yapılan ve kendisine verilen iş programına uymak zorundadır.” Maddesinden kalma alışkanlıkla iş programını tek taraflı olarak hazırlayarak uygularlardı. Yeni düzenleme ile iş programının yüklenici tarafından hazırlanmaması ve zamanında idareye teslim edilmemesi durumunda da cezai yaptırım uygulanması getirilmiştir.
Yüklenici, yer tesliminin yapıldığı tarihten itibaren on beş gün içinde iş programını hazırlayarak onaylanmak üzere idareye sunmak zorundadır. İdare de iş programını teslim edildiği tarihten başlamak üzere sözleşmenin 12.2. maddesinde belirttiği süre içerisinde olduğu gibi veya gerekli gördüğü değişiklikleri yaparak onaylar ve onaylı bir nüshasını yükleniciye verir. İş programı idarenin onayıyla geçerli olur.
İdarenin sözleşmede belirtilen süre içerisinde iş programını onaylamaması durumunda yüklenici iş durdurabileceği gibi Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 29.4 maddesi gereği işe etkisi kadar süre uzatımı hakkı da doğmuş olacaktır. İş programının geç onaylanmasının işin süresine etkisinin tespiti zor olacağı için idarelerin iş programını sözleşmede belirtilen süre içerisinde onaylaması sağlıklı bir uygulama olacaktır.
İş programının idarece uygun bulunmaması durumunda yeniden düzenlenmesi için uygun bulunmama gerekçeleri yükleniciye bildirilerek bir defaya mahsus olmak üzere ceza uygulanmaksızın beş gün süre verilir. Beş günlük sürenin bitiminde iş programının teslim edilmemesi ya da teslim edilen iş programının idarece uygun bulunmaması durumunda gecikilen her gün için sözleşmede ön görülen günlük gecikme cezasının %10’u oranında ceza uygulanır.
Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 17. Maddesi “…Süresinde teslim edilen iş programının idarece uygun bulunmaması halinde uygun bulunmama gerekçeleri yükleniciye bildirilerek, bir defaya mahsus olmak üzere ceza uygulamaksızın, beş gün süre verilir. Belirtilen süreler içerisinde iş programının sunulmaması veya teslim edilen iş programının idarece uygun bulunmaması durumunda, gecikilen her gün için, işin süresinde bitirilememesi haline ilişkin olarak sözleşmede öngörülen günlük gecikme cezasının %10’u oranında ceza uygulanır.”
İş programının zamanından teslim edilmemesi durumunda uygulanacak ceza maddesini incelediğimizde ceza kesintisi yapılacak gün sayısında belirsizlik bulunmaktadır. Metinde yer alan “… gecikilen her gün için,“ ifadesi yorumlanırken ceza kesilecek gün sayısının belirlenmesinde aşağıdaki belirsizlikler yer almaktadır;
- Yer teslim tarihinden itibaren mi? (15+5 gün dahil)
- 15 Günlük sürenin bitiminden itibaren mi?
- 20 Günlük sürenin bitiminden sonra mı?
İhale mevzuatını incelediğimizde yüklenicinin iş programını hiç teslim etmemesi durumunda idarelerin nasıl bir yol izleyeceğine ilişkin açık bir hüküm bulunmamaktadır. Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 17.2 maddesine baktığımızda hakedişlerin ödenebilmesi için iş programının onaylanmış olması gerektiği belirtilmektedir. Yüklenicinin yaptığı işlerin bedelini alabilmesi için öncelikli olarak iş programını hazırlayıp idareye onaylatması gerekmektedir.
Yüklenicinin 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunun 20. Maddesine göre taahhüdünü ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirmesi ve işi süresinde bitirmesi yükümlülüğü vardır. Yüklenicinin iş programını teslim etmemekte ısrar etmesi sözleşme hükümlerine aykırı davranış olarak değerlendirileceğinden iş programının düzenlenerek idareye teslim edilmesi için 20.a maddesi kapsamında ihtar çekilebilir.
Ayrıca Borçlar Kanunun 471. Maddesine göre “Yüklenici üstlendiği edimleri iş sahibinin haklı menfaatlerini gözeterek, sadakat ve özenle ifa etmek zorundadır.
Yüklenicinin özen borcundan doğan sorumluluğunun belirlenmesinde, benzer alandaki işleri üstlenen basiretli bir yüklenicinin göstermesi gereken meslekî ve teknik kurallara uygun davranışı esas alınır…” yüklenici iş sahibine karşı, yani idareye karşı sözleşme hükümlerini özenle ifa etme yükümlülüğü vardır.
Bu çerçevede yüklenicinin iş programını idareye hiç teslim etmemesi durumunda yukarıda anılan maddeler kapsamında taahhüdünü sözleşme maddelerine uygun bir şekilde yerine getirmediği kabul edilir. Bu durumda idare tarafından en az on gün süreli ve nedenleri açıkça belirtilen ihtar çekilerek kesin teminat ve varsa ek kesin teminatlar gelir kaydedilir ve sözleşme feshedilerek hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir.
Revize İş Programı Hangi Hallerde ve Nasıl Düzenlenir?
Yüklenici, idarece onaylanmış iş programına aynen uymak zorundadır. Ancak, işin yapılması sürecinde idareden kaynaklı zorunlu hallerde idarenin uygun görüşü ile iş programında değişiklik yapılabilir ve revize iş programı düzenlenir.
Yüklenici;
- Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 29.uncu maddesinden kaynaklı nedenlerle idarece onaylanan bir süre uzatımı olması,
- İdarenin, sözleşmenin ifasına ilişkin yükümlülüklerini yüklenicinin kusuru olmaksızın yerine getirmemesi (yer teslimi, projelerin onaylanması, istimlak, kamulaştırma, iş programının onaylanmaması vb.)
- Olağan mevsimsel meteorolojik hadiseler dışında, olağanüstü ve öngörülemez düzeyde meteorolojik olayların çalışmaya imkân vermemesi,
- Proje revizyonu sebebiyle iş artışı/eksilişi yapılması, bunun sonucunda mevcut ödeneklerin değişme zorunluluğu veyahut süre uzatımı yapılması,
- Ödenek dilim değişikliği yapılması,
- İdarenin izniyle havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmadığı dönemde çalışılması
- Yeni fiyat tespiti yapılması
gibi durumlarda ve idarece gerekli görülmesi kaydıyla bu hususun kendisine tebliği tarihinden başlamak üzere yedi gün içerisinde revize iş programı düzenleyerek idarenin onayına sunmak zorundadır.
Yüklenicinin revize iş programını yedi gün içerisinde idareye sunmaması durumunda gecikilen her gün için, sözleşmede öngörülen günlük gecikme cezasının %10’u oranında ceza uygulanır. Revize iş programının idarece uygun bulunmaması durumunda yeniden düzenlenmesi için uygun bulunmama gerekçeleri yükleniciye bildirilerek bir defaya mahsus olmak üzere ceza uygulanmaksızın beş gün süre verilir. Beş günlük sürenin bitiminde iş programının teslim edilmemesi ya da teslim edilen iş programının idarece uygun bulunmaması durumunda gecikilen her gün için sözleşmede ön görülen günlük gecikme cezasının %10’u oranında ceza uygulanır. Ceza kesilecek gün sayısının belirlenmesine ilişkin iş programında yaşanan belirsizlikler revize iş programında da (Kesilecek cezaya 7+5 gün dahil mi? değil mi?) yer almaktadır.
Revize iş programı yapılırken dikkat edilmesi gereken temel nokta iş programının geriye dönük revize edilmemesi olacaktır. İdareden kaynaklı nedenlerle revize iş programı düzenlenmek zorunda olunduğunda uygulama ayında olunması gereken ödenek tutarı dikkate alınmalı, yüklenicinin ödeneğin gerisinde kaldığı durumlarda geriye dönük revize iş programı ve ödenek değişikliği yapılmamalıdır, iş programı revizyonu ileri doğru gerçekleştirilmelidir. Fiyat farkı verilen işlerde ödeneklerin geriye dönük revize edilmesi yanlış fiyat farkı ödenmesine neden olacaktır.
Bu konuya ilişkin 2015/70 Sayılı Yüksek Fen Kurulu Kararında,
“…
İş programı ve ödenek dilimi
Yüklenici sözleşme yapıldıktan sonra iş kalemlerini, aylık imalatı, ihzaratı ve yıllık ödenekleri ve bunların aylara dağılımını gösteren ayrıntılı bir iş programı hazırlayarak idareye onaylatmak zorundadır.
Herhangi bir aya ait onaylı iş programındaki ödenek harcanamadığı takdirde, daha sonraki aylarda yapılacak hakedişlerde, hakkediş toplamları ödeneğin harcanmayan kısmına eşit olana kadar, iş programı gerçekleştirilmemiş ayın endeksi uygulanır.
…
Bu hükümlerden, inşaatın iş programındaki aylık ödenek dilimlerinin zamanında harcanması gerektiği, harcanmadığı takdirde fiyat farkının artış veya eksilişi gözetilmeksizin, onaylı iş programındaki ödenek dilimleri esas alınarak daha sonraki aylarda yapılacak hakkedişlerde harcanamamış ödenek bitirilinceye kadar, iş programı gerçekleştirilmemiş ayın endeksi uygulanılarak hesap edilmesi gerektiği hususu açıktır.
Söz konusu işin durdurulduğu 23.03.2014 tarihine kadar kesintisiz devam etmiş olduğu göz önünde bulundurulduğunda; bu tarihten önceki dönem için idare ve yüklenicinin mevcut tasdikli iş programı şartlarına uyması, yani bu tarihteki ödenek harcanıncaya kadar bu iş programına göre fiyat farkı hesabının yapılması
Daha sonraki süreçte, bir önceki tasdikli iş programına göre işin durdurulduğu tarihteki ödenek diliminden geriye kalan ödenek dilimi dikkate alınarak düzenlenecek iş programına göre fiyat farkı hesap edilebileceği değerlendirilmektedir.
Karar,
…
Revize iş programının inşaatın durdurulduğu 28.03.2014 tarihine kadar olan kısmının, mevcut tasdikli iş programındaki harcama koşulunun aynen kalacak şekilde düzenlenmesinin,
İşin durdurulduğu 28.03.2014 tarihinden sonrasını kapsayan dönem için; yeniden çalışmaya başlatıldığı günden itibaren, süre uzatımı ve ödenek aktarılması kararına uygun, yüklenici tarafından hazırlanan ve idarece onaylanan revize iş programı doğrultusunda fiyat farkı hesaplaması gerektiğinin değerlendirildiğine karar verilmiştir.”
Yüksek Fen Kurulu bu kararı ile ödenek dilimlerinin geriye dönük revize edilmemesi gerektiğini belirtmiştir.
Yüklenicinin İş Programına Uymaması Durumunda Ne Yapılır?
Yüklenici tarafından hazırlanan ve idarenin onayı ile uygulanan iş programı ile yüklenici işin sözleşmede belirtilen sürede tamamlanabilmesi için imalatları hangi sırayla ve ne kadar sürede yapacağını, idare de yapılan imalatlara karşılık ne kadar hakediş ödemesi yapacağını, işin başlangıcında belirtmiş olurlar.
Yüklenicinin kendi kusurundan kaynaklanan nedenlerle iş programına uyulmaması ve iş programında önemli ölçüde geri kalınması durumları Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 47. Maddesine göre sözleşmenin fesih nedeni sayılmaktadır.
“ Madde 47.2. İdare aşağıda belirtilen hallerde sözleşmeyi fesheder;
…. Yüklenicinin kusurundan kaynaklanan nedenlerle yapılan iş miktarının iş programının gerisinde kaldığı ve kalan sözleşme süresinde işin fiilen bitirilmesinin fen ve sanat kuralları çerçevesinde mümkün olmadığı hallerde sözleşmede yer alan iş bitim tarihi beklenilmeden sözleşme (a) bendine göre feshedilebilir.”
Sözleşmenin bu madde kapsamında fesh edilebilmesi için işin kalan kısmının, kalan sürede fen ve sanat kuralları çerçevesinde tamamlanamayacağının net bir şekilde ortaya konması gerekir.
Yüklenicinin iş programının gerisinde kalması durumunda idare tarafından herhangi bir ceza uygulanamaz. İdare ancak işin zamanında tamamlanmaması durumunda gecikme cezası kesebilir ve işin kalan sürede fen ve sanat kuralları çerçevesinde tamamlanamayacağını tespit ederse sözleşmeyi fesh edebilir.
Fiyat farkı verilen işlerde, ödenek dilimlerindeki iş tutarı tamamlanıncaya kadar fiyat farkı tutarının düşük endeks üzerinden ödenmesi, yüklenicinin iş programında geri kalması konusunda bir yaptırım olarak değerlendirilebilir.
Fiyat farkı kararnamesinin 7.2 maddesine göre Herhangi bir aya ait iş programına yüklenicinin kusuru nedeniyle uyulmadığı takdirde, daha sonraki aylarda yapılacak imalatlarda, imalat miktarı iş programına uygun hale gelinceye kadar, fiyat farkı hesaplanırken, iş programına göre gerçekleştirilmesi gereken ayın endeksi ile işin fiilen gerçekleştirildiği ayın endeksinden düşük olanı esas alınır.
Son olarak yüklenicinin iş programında iş programına uymaması durumlarına ilişkin Borçlar Kanunda da hükümler yer almaktadır. Yapım İşleri Sözleşmeleri, Borçlar Kanunu kapsamında eser sözleşmelerinin bir türü olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla inşaat sözleşmeleri de iki tarafa borç yükleyen nitelikte bir sözleşme türü olarak Borçlar Kanunu kapsamına dahil edilmekte ve temel düzenlemeler “Eser Sözleşmesi” adı altında Borçlar Kanunu 470. ile 486. maddeleri arasında yer almaktadır.
Yüklenicinin sözleşme ile birlikte idareye karşı ifa etmek zorunda olduğu iki temel borcu ortaya çıkar. Bunlardan ilki eseri eksiksiz ve kusursuz olarak özen borcu çerçevesinde meydana getirme, ikincisi teslim borcudur. Bu doğrultuda yüklenicinin sözleşmenin temel unsurlarından olan iş programına uyması ve işi zamanında teslim etmesi gerekmektedir.
İş programına uyulamaması, gerisinde kalınması ya da işin süresinde bitirilmemesi durumları Borçlar Kanunun 473. Maddesinde “Yüklenicinin işe zamanında başlamaması veya sözleşme hükümlerine aykırı olarak işi geciktirmesi ya da iş sahibine yüklenemeyecek bir sebeple ortaya çıkan gecikme yüzünden bütün tahminlere göre yüklenicinin işi kararlaştırılan zamanda bitiremeyeceği açıkça anlaşılırsa, iş sahibi teslim için belirlenen günü beklemek zorunda olmaksızın sözleşmeden dönebilir.” şeklinde düzenlenmiştir.
Burada idareye işin bir kısmının ya da tümünün iş programında belirlenen süre içerisinde tamamlanmayacağının tespiti durumunda sözleşmeyi fesih hakkı tanınmıştır.
AMP Kurumsal Hakediş ve Yaklaşık Maliyet programını kullanarak iş programınızı gant diyagramı formatında doğru, hızlı ve eksiksiz olarak düzenleyebilirsiniz.
- Aynı proje için birden fazla iş programı düzenlenebilir
- İş kalemlerinin gerçekleşme zaman dilimleri tarih ya da gün sayısı girilerek belirlenir
- İş kalemleri gerçekleşme önceliğine göre sıralanabilir
- İş kalemlerinin gerçekleşme zaman dilimlerini, Gantt diyagram penceresinde iş kalemini temsil eden çubuğu mouse ile uzatıp – kısaltarak tanımlanabilir
- Gantt diyagram penceresindeki çubukları mouse ile sürüklenebilir
- Gantt diyagramdaki iş gruplarına ait çubukları farklı renklerde gösterilebilir
- İş kalemi grup başlıklarına tanımlanan tarih aralığı grubun içinde bulunan tüm iş kalemlerine otomatik yansıtılabilir
- Toplam pursantaj veya fiyatta bir uyuşmazlık oluştuğunda uyarı verir
- İş Programı raporunda olması gereken tüm bilgileri (Kurum, Firma, Proje vb.) kolayca tanımlanabilir.
AMP Kurumsal Hakediş ve Yaklaşık Maliyet Programında hazırlanmış iş programına ilişkin rapor örneğini buradan inceleyebilirsiniz.