Sözleşmede Bulunmayan veya Fiyatı Belirli Olmayan İşlerin Fiyat Tespiti

1. Yeni Fiyat Nedir? Neden İhtiyaç Duyulur?

Yapım işleri ihalelerinde işin devamı sırasında baştan öngörülmeyen durumların ortaya çıkması işin doğası gereği olağan bir durumdur. Öngörülmeyen durumlar neticesinde iş artışı veya eksilişi söz konusu olabileceği gibi sözleşmesinde bulunmayan yeni bir birim fiyata ihtiyaç duyulabilir. Dolayısı ile Yeni Fiyat; adından da anlaşılacağı üzere sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan mevzuatta belirlenen ilkeler çerçevesinde sonradan oluşturulmasına ihtiyaç duyulan fiyattır. Öngörülemeyen durumdan kasıt, ihtiyacın tespiti ve ihale dokümanının hazırlanması aşamasında öngörülemeyen ve bu nedenle de sözleşme ve eklerine yansıtılmayan bir halin, gelişmenin, ihtiyaç değişiminin işin devamı sırasında ortaya çıkmasıdır (Yaşar GÖK, Yapım Sözleşmeleri Uygulama Esasları).

2. Yeni Fiyat Gerektiren Haller Nelerdir?

Yeni fiyat oluşturulmasını gerektiren haller, ihale türüne bağlı olarak öngörülemeyen durumlar nedeniyle gerçekleşen iş artışı, iş eksilişi, proje değişikliği vb. hallerdir. Bu haller, Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 22 ile Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 37’de düzenlenmiştir. Ancak yeni fiyat hazırlanmasının gerekçelerinden bahsetmeden önce en önemli nedenlerinden biri olan iş artış ve eksilişlerini daha detaylı incelemek yerinde olacaktır.

Uygulamada yaşanan sorunların önüne geçmek amacıyla öngörülmeyen durumlar nedeniyle gerçekleşen iş artış ve eksilişlerine ilişkin yasal düzenlemeler, 4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunun 24’üncü, Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 21 inci, Hizmet Alımları Genel Şartnamesinin 53 üncü ve Kamu İhale Genel Tebliğinin 26’ncı Maddesinde yapılmıştır. Bu düzenlemeler şöyledir:

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 24. Maddesine göre mal ve hizmet alımlarıyla yapım sözleşmelerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan işin;

• Sözleşmeye esas proje içinde kalması,
• İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması,

şartlarıyla mümkün kılmıştır.

Söz konusu iş artışının, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin % 10’una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen mal ve hizmet alımlarıyla yapım işleri sözleşmelerinde ise % 20 ‘sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılabileceği düzenlenmiştir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi Madde 21’de  Yapım sözleşmelerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan işin; sözleşmeye esas proje içinde kalması, İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması, şartlarıyla, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin % 10’una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen yapım işleri sözleşmelerinde ise % 20’sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılabileceği hükme bağlanmıştır.

Benzer şekilde Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 53’de de birim fiyat sözleşmelerde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle sözleşme konusu işte bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan işin;  sözleşmeye esas iş tanımı içinde kalması, İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması, şartlarıyla sözleşme bedelinin % 20’sine kadar oran dahilinde, sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılması konusunda idarenin yetkili olduğu belirtilmiştir.

Bahsedilen mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere iş artışları götürü bedel veya birim fiyat olarak sözleşmeye bağlanan yapım işleri ile birim fiyat olarak sözleşmeye bağlanan mal ve hizmet alımları için geçerlidir. Dolayısıyla Kamu İhale Genel Tebliğinin 26. maddesi gereği götürü bedel üzerinden sözleşmeye bağlanan mal ve hizmet alımlarında iş artışı söz konusu olmayacaktır.

Mal alımları için ilaveten Kamu İhale Genel Tebliğinin 26. maddesinde “Birden çok mal kaleminden oluşan mal alımlarında 4735 sayılı Kanunun 24. maddesi çerçevesinde iş artışı ve iş eksilişinde aşağıdaki hususların esas alınması gerekmektedir:

1) İş artışı veya iş eksilişinde temel kural her bir kalemde kalem tutarının %20’si oranına kadar iş eksilişi veya iş artışı yapılmasıdır.

2) Alıma konu bazı mal kalemi veya kalemlerinde bu kalemlerin her birinin tutarının %20’sinden çok olmamak üzere iş eksilişi yapılmış olması ve sözleşme tutarının da aşılmaması şartıyla diğer mal kalemi veya kalemlerinde söz konusu kalem tutarının %20’sinden fazla iş artışı yapılabilir.” denmektedir.

İşin bu şartlar dahilinde tamamlanamayacağının anlaşılması durumunda ise artış yapılmaksızın hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir. Ancak bu durumda, işin tamamının ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi zorunludur.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 29 ile Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 35’e göre iş artışının ortaya çıkması halinde ilave işin gerektirdiği ek süre Yükleniciye verilir. Ancak Kamu İhale Genel Tebliğinin 26. maddesi gereği süreklilik arz eden ve birim fiyat üzerinden sözleşmeye bağlanan hizmet alımlarında, işin devamı sırasında 4735 sayılı Kanunun 24. maddesine göre yalnızca işin miktarı artırılarak iş artışı (sözleşme bedelinde artış) yapılabilir. Bu nedenle, işin süresinin uzatılması suretiyle iş artışı yapılması mümkün değildir. Mal Alımları ve Danışmanlık Hizmet Alımları tip sözleşmesine göre ise mücbir sebep ve İdareden kaynaklanan haller dışında süre uzatımı söz konusu değildir.

Bu açıklamalar ışığında;

Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 22’ye göre

• Sözleşme konusu işlerle ilgili proje vb. teknik belgelerde, değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkânsız olduğu proje değişikliği gerektiren hallerde, ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin bedelleri
• Öngörülemeyen durumlar nedeniyle götürü bedel yapım işleri için %10, birim fiyat yapım işleri için %20’ye kadar bir iş artışın zorunlu olması halinde yaptırılacak ilave işlerin bedelleri

Yüklenici ile birlikte tespit edilerek birim fiyat sözleşmelerde yeni birim fiyatlar üzerinden, anahtar teslim götürü bedel sözleşmelerde ise yeni birim fiyatlar üzerinden hesaplanacak artış tutarına göre belirlenecek ilerleme yüzdeleri esas alınarak yükleniciye ödenir. İş eksilişlerinin bedelleri de aynı yöntemle hesaplanır.

Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 37’ye göre ise yine birim fiyat cetvelinde yer almayan ve İşin devamı sırasında, yapılması İdarece istenen yeni iş kalemlerine ait birim fiyatlar

• Öngörülemeyen durumlar nedeniyle birim fiyatlı hizmet işleri için sözleşme konusu işte %20’ye kadar bir iş artışının zorunlu olması halinde ilave olarak yaptırılacak yeni iş kalemlerine ait birim fiyatlar

Kontrollük ile yüklenici tarafından tespit edilir. Bu hususta düzenlenen yeni fiyat tutanağı idarenin onayına sunulur ve onaydan sonra geçerli olur.

3. Yeni Fiyat Tespiti Nasıl Yapılır?

Önceki bölümde bahsedildiği üzere özetle, Yapım İşlerinde sözleşme konusu işlerle ilgili proje vb. teknik belgelerde, değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu proje değişikliği gerektiren hallerde veya öngörülemeyen durumlar nedeniyle iş artışının söz konusu olması halinde, hizmet alımlarında ise yapılması İdarece istenen veya öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde yeni fiyat tespiti yapılır.

Yeni fiyatın tespitine yönelik olarak, Kamu İhale Kurumu tarafından yapılan düzenlemeler, ihalenin türüne göre Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22, Hizmet Alımları Genel Şartnamesinin 37. ve Kamu İhale Genel Tebliğinin 53/5. maddelerinde yapılmıştır. Yeni fiyat yüklenici ile birlikte aşağıda belirtilen usullerden biri ile tespit edilerek düzenlenen tutanakla idarenin onayına sunulur ve 30 gün zarfında İdarece onaylanması halinde geçerli olur.

3.1. Yapım İşleri;

Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 22’ye göre, yeni fiyatın tespitinde iş kalemi/grubunun niteliğine göre aşağıdaki sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden biri kullanılır:

• Yüklenicinin birim fiyatlarının/teklifinin tespitinde kullanarak teklifi ekinde veya aşırı düşük teklif açıklaması kapsamında idareye sunduğu ve yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ait analizler dikkate alınarak oluşturulacak analizler.
• İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizler dikkate alınarak oluşturulacak analizler.
• İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan iş kalemleri/gruplarına ait maliyet analizleri dikkate alınarak oluşturulacak analizler.
• Yeni iş kaleminin/grubunun yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları, işçi ve makinelerin çalışma saatleri ile diğer tüm girdiler esas alınarak oluşturulacak analizler.

İş kalemi/ grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir:

• Varsa yüklenicinin teklifinin veya aşırı düşük teklif açıklaması kapsamında idareye verdiği teklif rayiçler.
• İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler.
• İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar.
• İdarece kabul edilmek şartıyla, ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri.

Yukarıda belirtilen ilkeler doğrultusunda yüklenici ile birlikte hazırlanan yeni birim fiyata, Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 22’ye göre sözleşmede yeni birim fiyat analizleri için önceden belirlenmiş bir kâr ve genel gider oranı var ise bu oran dikkate alınarak yeni birim fiyat hesabı sonuçlandırılır. Sözleşmede bu konuda bir oran belirlenmemiş ise, oluşturulan kâr ve genel gider hariç analiz tutarına, %10 oranındaki yüklenici karına ilave olarak %15 oranına kadar idare ve yüklenicinin anlaştığı oranda genel gider eklenir. Bu doğrultuda yeni fiyat onaylarken %25 karlı fiyat üstünden %10 tenzilat yani %12, 5 oranında kar ve genel gider uygulamaktadır.

Örneğin; hazırlanan 100 TL lik bir birim fiyata en fazla %25 kar ve genel gider karşılığı eklediğimizde yeni fiyatımız 125 TL olacaktır. %10 oranındaki sabit yüklenici karına ilave olarak %15 oranına kadar idare ve yüklenicinin anlaştığı oranda genel gider eklenmesi gerektiğine göre, 125 TL’ye göre gerçekleşecek tenzilat oranları ne oranda gerçekleşmiş olduğunu görelim.

Ayrıca, Yapım İşleri Genel Şartnamesi 22. Maddesi gereği yeni fiyat hesabında yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren bir iş kaleminin bulunması veya bulunmaması hallerine göre hazırlanan yeni fiyatın mukayese edildiği bir kontrol prosedürü bulunmaktadır. Buna göre;

• Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren bir iş kaleminin bulunması halinde, hesaplanan yeni birim fiyat; yüklenici tarafından benzerlik gösteren iş kalemi için teklif edilen birim fiyatın, idarece aynı iş kalemi için resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyata oranı (0,90’ı aşmamak üzere) ile yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın çarpılması sonucunda elde edilen tutarı geçemez.
• Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunmaması halinde ise, yeni birim fiyat; yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın %90’ını geçemez.

Genel şartname ile tarif edilen ve yukarıda belirtilen hususların formüle edilmiş hali Kamu İhale Genel Tebliği 53.5. maddesinde açıklanmıştır.  Buna göre kar ve genel gider dahil tespit edilen ve yüklenici ile mutabık kalınan yeni fiyatın aşağıdaki durumlara göre hesaplanan değerden daha küçük olup olmadığı kontrol edilmelidir.

a) Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunması halinde;

b)Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunmaması halinde,

YBF ≤ 0,90 x BF

• YBF: Yeni iş kaleminin birim fiyatı
• BF: Resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kar ve genel gider dahil) hesaplanan yeni iş kalemine ait birim fiyat
• BİTBF: Yüklenici tarafından benzerlik gösteren iş kalemi için teklif edilen birim fiyat
• BİHBF: İdarece yeni iş kalemine benzerlik gösteren iş kalemi için resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kar ve genel gider dahil) hesaplanan birim fiyat

3.2. Hizmet Alımları

Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 37’ye göre, işin devamı sırasında, yapılması idarece istenen veya sözleşme kapsamında ilave olarak yaptırılacak ve birim fiyat cetvelinde yer almayan yeni iş kalemlerine ait birim fiyatlar aşağıdaki öncelik sırasına göre kontrollük ile yüklenici tarafından tespit edilir:

• Yüklenicinin birim fiyatlarının tespitinde kullanarak teklifinin ekinde idareye verdiği ve yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kalemlerine ait analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler,
• İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine benzerlik gösteren iş kalemlerine ait analizler,
• Yeni iş kaleminin yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları ile personel ve makinelerin çalışma saatleri esas alınarak oluşturulacak analizler,

Rayiçler;

• İdarede ve diğer idarelerde mevcut rayiçler ile yüklenicinin teklifinin ekinde idareye verdiği teklif rayiçler,
• İdarece kabul edilmek şartıyla ilgisine göre, Ticaret ve/veya Sanayi Odasınca veya meslek odasınca onaylanmış memleket rayiçler.

4. Yüklenici ile İdare Arasındaki Anlaşmazlık Hallerinde Neler Yapılır?

Yapım ve yapım ile ilgili danışmanlık hizmet işlerine ilişkin sözleşmelerin uygulanmasında, 4735 sayılı Kanun ek madde 1 gereği, sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyatının tespiti, yaptırılabilecek ilave işler ve iş eksilişlerinde sözleşme anlaşmazlıklarını incelemede Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bünyesinde yer alan Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı görevli ve yetkilidir. Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 22’ye göre yeni fiyat tespitinde yüklenici ile anlaşılmaz ise, fiyat tutanağının idare tarafından onaylanmaksızın, taraflarca anlaşmazlık tutanağı düzenlenmesi ve tutanağın İdare tarafından 10 gün içerisinde Kurulca belirlenen usul ve esaslara uygun olarak Yüksek Fen Kuruluna gönderilmesi gerekmektedir. Yüksek Fen Kurulu tarafından tespit edilen fiyatın iki tarafça kabulü zorunludur.

Hizmet alımlarında ise, Hizmet Alımları Genel Şartnamesi madde 37 ile taraflar yeni birim fiyatlar üzerinde anlaşma sağlayamazlarsa bu hususta bir anlaşmazlık zaptı düzenlenerek konu sözleşmedeki anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin hükümlere göre çözümlenir.

5. Yeni Fiyat Uygulamasında Dikkat Edilecek Diğer Hususlar

Yeni fiyat belirlenmesi halinde aşağıdaki diğer hususlara da ayrıca dikkat edilir:

– Tüm ihale alımlarında yeni fiyat düzenlemesi sonucu bir artış meydana gelmesi halinde ek kesin teminat alınır:

4735 sayılı Kanunun 12. maddesinde sözleşme bedelinde artış meydana gelmesi halinde bu artış tutarının % 6 ‘sı oranında teminat olarak kabul edilen değerler üzerinden ek kesin teminat alınması gerektiği belirtilir.

– Revize iş programı hazırlanır:

Yapım İşleri Genel Şartnamesi madde 17/(7) gereği devam eden bir işte yeni fiyat yapılması  ve yükleniciye bu hususun tebliğinden tarihinden başlamak üzere 7 gün içinde revize iş programı hazırlanır.

– Yapım İşlerinde düzenlenen hakedişlerde yeni fiyat ödemelerine ilişkin imalat miktarları da revize fiyat uygulamasına tabidir:

Kamu İhale Genel Tebliği madde 52.1 gereği …yeni fiyatla sözleşmeye dahil edilen iş kalemi için  yeni fiyat oluşturulurken projesine göre tespit edilip idare tarafından onaylanan iş kalemi miktarında %20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve bu toplam artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin yüzde 1’ini geçmesi halinde, artışın sözleşme bedeli içindeki payı nispetinde ilgili iş kalemine ait birim fiyat revize edilir ve bu iş kaleminin yüzde yirmi artışı aşan kısmına revize birim fiyat üzerinden ödeme yapılır.

– Fiyat farkı ödenmesi öngörülen birim fiyat sözleşmeli yapım ve hizmet işlerinde, yeni birim fiyatların uygulama ayı rayiçlerine göre tespit edilmesi halinde, belirlenen fiyatların sözleşme fiyatlarına çekilmesi amacıyla Pn katsayısına bölünmesi gerekir:

   Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin esaslar madde 6/(8)’de  “Sözleşmede birim fiyatı bulunmayan ve Yapım İşleri Genel Şartnamesine göre ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait fiyatı tespit edilemeyen iş kalemi için yeni birim fiyat yapılması halinde, bu fiyat, uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilir. Belirlenen bu yeni birim fiyat, uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (P_n) bölünerek iş kaleminin ihale tarihinin içinde bulunduğu aya ait birim fiyatı tespit edilir ve fiyat farkı hesabı bu fiyat esas alınarak yapılır.” denmektedir.  Benzer şekilde Hizmet Alımlarında Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin esaslar madde 7/(8)’de de yeni birim fiyat yapılması halinde, bu fiyatın hazırlandığı uygulama ayının rayiçlerine ve şartlarına göre tespit edilmesi gerektiği ve uygulama ayı fiyat farkı katsayısına (P_n) bölünerek bulunan fiyata göre sözleşme bedeli ödemesinin yapılması gerektiği ayrıca uygulama ayı endekslerine göre de fiyat farkı ödenebileceği düzenlenmiştir. İhalenin yapıldığı tarihteki rayiç ve şartlan yansıtan yeni birim fiyatların, fiyat farkı katsayısına bölünmelerine gerek bulunmamaktadır.

Yeşim DEDEOĞLU
Çevre Yük. Müh.